Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki – DEC-2011/01/B/HS3/04167
Dofinansowanie: 251.776 zł
Czas realizacji: 2011-2014
Kierownik projektu: mgr Mariusz Wyczółkowski
Celem programu badawczego jest rozpoznanie i zbadanie przyrodniczych uwarunkowań osadnictwa oraz zmian zachodzących w środowisku związanych z osadnictwem na ziemiach zamieszkałych we wczesnym średniowieczu przez Prusów.
W ramach programu badawczego zaplanowano przeprowadzenie badań archeologicznych i przygotowanie analizy przemian osadniczych w regionie w oparciu o źródła archeologiczne i historyczne. Zaplanowano także wykonanie licznych analiz, w tym: analiz archeozoologicznych, analiz archeobotanicznych szczątków roślinnych z wykopalisk i torfów, analiz składu botanicznego torfów, analiz pyłkowych torfów i osadów dennych jezior, analiz okrzemkowych osadów, analiz geomorfologiczno-sedymentologicznych oraz datowanie radiowęglowe wybranych próbek.
Zgodnie z założeniami programu badawczego, zastosowanie szeroko rozumianych metod paleoekologicznych pozwoli na uzupełnienie dotychczasowych wniosków historyków i archeologów. Wykonanie zaplanowanych analiz pomoże dokładniej opisać dynamikę przemian osadniczych oraz ich powiązanie z procesami osadniczymi poznanymi dzięki analizie badań archeologicznych i źródeł pisanych.
Projekt badawczy przewiduje rekonstrukcję zmian zachodzących w środowisku związanych z użytkowaniem grodziska i miejsca kultu w Poganowie. W szerszym kontekście pozwoli na lepsze poznanie ekonomicznych podstaw i uwarunkowań środowiskowych osadnictwa pruskiego we wczesnym średniowieczu. Porównanie wyniku analiz z obszaru kompleksu osadniczego w Poganowie z wynikami analiz o zasięgu regionalnym umożliwi stworzenie rekonstrukcji procesu przemian osadniczych zachodzących w całym regionie. Będzie to podstawą do porównania dynamiki i rodzaju zmian zachodzących w osadnictwie oraz ich zasięgu oddziaływania na środowisko przyrodnicze dawnych ziem Pruskich z innymi terenami wczesnośredniowiecznej Europy. Dzięki określeniu chronologii kompleksu w Poganowie i jego roli w większej strukturze osadniczej możliwe będzie podjęcie prac nad geografią osadnictwa w tej części ziem pruskich. Zwiększy to dotychczasową bazę źródłową, pomagając jednocześnie w weryfikacji wcześniejszych ustaleń. Efektem końcowym prac będzie pierwsza w Polsce rekonstrukcja krajobrazu archeologicznego wraz ze zmianami związanymi z procesami osadniczymi zachodzącymi w środowisku, wykonana dla wczesnośredniowiecznego kompleksu z terenu Prus. Będzie ona stanowiła punkt odniesienia przy badaniu podobnych wczesnośredniowiecznych struktur osadniczych oraz przyczyni się do reinterpretacji dotychczas zgłaszanych hipotez naukowych.
Rok 2012
W ramach realizacji programu badawczego pobrano do analizy trzy rdzenie z osadów dennych jeziora Salęt Wielki. Posłużą one do wykonania modelu zmian zachodzących w środowisku w regionie. W tym samym celu, do analiz geomorfologiczno-sedymentologicznych pobrano rdzeń z terenów użytkowanych rolniczo już w XV w. w pobliżu wsi Wajsznory. W celu stwierdzenia lokalnych zmian zaschodzących w środowisku związanych z działalnością człowieka pobrano rdzenie z osadów torfowisk z niewielkich wytopiskowych obniżeń w okolicy grodziska w Poganowie oraz rdzenie z osadów stokowych. Przeprowadzono wstępną analizę geomorfologiczno-sedymentologiczną i palinologiczną pobranych rdzeni. Wykonano pełną analizę palinologiczną rdzenia PG2 z torfowych osadów niewielkiego wytopiskowego obniżenia położonego przy grodzisku. Wykonano analizy okrzemkowe wybranych próbek z pobranych rdzeni.
Na grodzisku w Poganowie stan IV przeprowadzono archeologiczne badania wykopaliskowe. Wykopy zlokalizowane były na majdanie i na stokach grodziska. Miały one na celu ustalenie chronologii kolejnych etapów osadnictwa oraz określenie stopnia antropogenicznych przekształceń wzgórza, na którym zlokalizowane jest grodzisko. Odsłonięto obiekty osadnicze z pierwszej fazy użytkowania grodziska datowane na wczesną epokę żelaza (kultura kurhanów zachodniobałtyjskich) oraz obiekty wstępnie datowane na schyłek okresu wędrówek ludów. Na Majdanie grodziska odkryto złożoną z dwóch fragmentów antropomorficzną rzeźbę kamienną. Na stokach wzgórza odsłonięte zostały nawarstwienia związane z kilku fazami budowy kamienno-ziemnych wałów. Wykonane zostały analizy makroszczątków z nawarstwień archeologicznych z lat 205-2007 i z badań w 2012 r.
Publikacje wyników dotychczasowych badań:
Wyczółkowski M. „Baba” kamienna z Poganowa. Wczesnośredniowieczne miejsce kultu Prusów, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam. Seminarium Bałtyjskie, tom II, s. 605-633. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa 2009.
Wyczółkowski M., Makowiecki D. Horse sacrifices in Prussia in the Early Middle Ages. Ritual area in Poganowo site IV, Olsztyn Province (Poland). [w:] A. Bliujienė (red.), The horse and man in European antiquity (worldview, burial rites and military and everyday life). Archaeologia Baltica 11, s. 295-303. Klaipėda University, Institute of Baltic Sea Region History and Archaeology, Klaipėda 2009.
Publikacje wyników badań realizowanych w ramach programu badawczego: